Vokaaliharmonia – harmonia samogłosek w języku fińskim
Vokaaliharmonia – harmonia samogłosek w języku fińskim to pierwsze i bardzo ważne zagadnienie, z jakim zapoznasz się przy nauce języka fińskiego. Na czym polega? Dowiesz się z dzisiejszego wpisu!
Pojęcie „vokaaliharmonia” w języku polskim spotkasz także pod postacią „harmonia samogłosek” lub „harmonia wokaliczna”. W skrócie – jest to zasada, która określa, w jaki sposób samogłoski mogą łączyć się ze sobą w ramach jednego słowa. Spójrz na poniższy obrazek oraz wyjaśnienia, żeby dowiedzieć się więcej.
Samogłoski w języku fińskim podzielić możemy na tylne (a, o, u) (fin. takavokaailt), przednie (ä, ö, y)(fin. etuvokaalit), oraz neutralne (e, i). Nazwy te pochodzą od miejsca ich wypowiadania. W dużym uproszczeniu, możemy sobie to wyobrazić tak, że samogłoski przednie wypowiadamy “z przodu” naszego aparatu mowy, a tylne – z tyłu. Zasada jest prosta: w ramach jednego słowa występować mogą albo:
1) TYLKO samogłoski przednie
2) TYLKO samogłoski tylne.
Samogłoski neutralne, jak sama nazwa wskazuje, mogą występować w jednym słowie zarówno z samogłoskami przednimi, jak z samogłoskami tylnymi.
Przeanalizujmy tę zasadę na przykładach. Do poniżej wymienionych wyrazów dokleimy końcówkę –ssa/–ssä, oznaczającą, że znajdujemy się „w” czymś. Zależnie od tego, jakie samogłoski występują w słowie, do którego ją doklejamy, musimy do niej dopisać kropki lub nie.
Najpierw zajmijmy się sytuacją, w której mamy wyłącznie samogłoski tylne. Tutaj użyjemy końcówki –ssa: bez kropek, ponieważ wcześniej w wyrazie mamy same samogłoski tylne.
auto → autossa (nie: autossä)
koulu → koulussa
tarha → tarhassa
Następnie przeanalizujmy sytuację, w której wyrazy zawierają wyłącznie samogłoski przednie.
hämärä → hämärässä
vyö → vyössä
Jyväskylä → Jyväskylässä
A poniżej dowód na to, że samogłoski „e” oraz „i” możemy łączyć w jednym wyrazie zarówno z samogłoskami przednimi, jak i tylnymi:
teatteri → teatterissa
piano → pianossa
seinä → seinässä
Wymienić musimy również 2 podchwytliwe sytuacje. Jak być może się domyślacie, może dojść do sytuacji, w której słowo zawierać będzie wyłącznie samogłoski neutralne. W takim wypadku zasada mówi, że w końcówce, którą dopisujemy, musimy użyć kropeczek. Np.
Kemi → Kemissä
viesti → viestissä
tiili → tiilissä
Druga podchwytliwa sytuacja to taka, w której mamy do czynienia z wyrazem złożonym. Spieszymy z odpowiedzią – w takiej sytuacji zwrócić musimy uwagę na drugi człon złożenia. To on decyduje o dopisaniu kropeczek lub ich braku. Np.:
kirjahylly → kirja|hyllyssä
yövuoro → yö|vuorossa
suklaajäätelö → suklaa|jäätelössä
Pro tip
Na koniec podzielimy się jeszcze małym lifehackiem: jeśli powyższe zasady brzmią skomplikowanie, spróbuj spojrzeć na to w ten sposób: jeśli początek wyrazu nie zawiera kropeczek, w czymś, co do niego doklejasz, również nie może być kropeczek. Jeśli natomiast są, również w tym, co do wyrazu doklejamy, musimy ich użyć. Kropeczki widać na pierwszy rzut oka, więc szybko możemy zidentyfikować miejsce, gdzie kropeczki trzeba dopisać (lifehack #2: wyobraź sobie literkę „y” jako „ü”, czyli po prostu przedni odpowiednik tylnej literki „u” 😉).