Dzisiaj zajmiemy się ciekawym fenomenem w języku duńskim, jakim są czasowniki złożone. Po duńsku nazywają się one samensatte udsagnsord i duńskie gramatyki rozróżniają dwa rodzaje takich złożeń: ægte (dosł. prawdziwe) i uægte (dosł. nieprawdziwe) sammensatte udsagnsord.
A teraz odrobina historii. Językoznawcy dostrzegają początek ich formowania się już od czasów reformacji, kiedy to zaczyna się dostrzegać różnicę między wyższymi warstwami stylu (takimi jak język prawniczy czy religijny), gdzie dominowały czasowniki złożone, a niższymi warstwami stylu (czyli językiem zwykłych ludzi), gdzie preferowało się użycie form rozłącznych. Z tych dwóch stylów stopniowo wyłoniły się różne znaczenia niektórych czasowników, w zależności od tego, czy były one złożone, czy zapisane rozłącznie.
We współczesnym języku duńskim istnieje czasowników złożonych, których nie można rozdzielić. Są to zazwyczaj związki złożone z rzeczowników, przymiotników i innych czasowników. Należą do nich m.in.:
- at brolægge – układać kostkę brukową
- at dybfryse – głęboko mrozić
- at trøstespise – zajadać smutki, jeść na pocieszenie
Kiedy patrzymy na złożenia z przysłówkami lub przyimkami, okazuje się, że jedne można rozłączyć, a inne nie. Poniższe czasowniki nie występują w ogóle w rozłącznej formie:
- at udfordre – wyzywać kogoś na pojedynek; sprawiać trudność
- at undervise – nauczać
Odwrotnie za to jest z czasownikami takimi jak dwa poniższe przykłady, które nie mogą wystąpić jako złożenie:
- at slå igen – oddać (np. komuś cios po tym, jak zostało się uderzonym)
- at falde omkuld – zwalić się, przewalić się (np. na łóżku ze zmęczenia)
Ale wiele czasowników może wystąpić zarówno w formie złożenia, jak i rozłącznej, bez żadnej szczególnej różnicy w znaczeniu; dotyczy to m.in.:
- at skrive under – at underskrive – podpisać coś (np. umowę)
- at spærre af – at afspærre – odgrodzić coś
- at sætte ind – at indsætte – wstawić coś, zamontować coś
Niektóre czasowniki złożone mają jednak inne znaczenie w zależności od tego, czy pozostaną w formie złożenia, czy zostaną rozłączone. Spójrz na poniższe przykłady:
- at bringe om – roznosić (np. listy)
- vs. at ombringe – zabić
- at ankomme – przybyć
- vs. at komme an – podejść
- vs. at komme an på – zależeć od czegoś – często występuje w konstrukcji det kommer an på… (omstændigheder) – to zależy od okoliczności
- at afskrive – skreślić coś (w sensie spisać na straty)
- vs. at skrive noget af – spisywać, ściągać (np. zadanie od kolegi)
Tendencja jest taka, że niezłożona forma często ma konkretne znaczenie, a forma złożona ma znaczenie bardziej przenośne. Spójrz na te przykłady:
- Hun førte ham ind i stuen. – Wprowadziła go do salonu
- De indførte en ny regel. – Wprowadzili nową zasadę/regułę
- Eleverne stregede navneordene under. – Uczniowie podkreślili rzeczowniki (np. w jakimś zadaniu)
- Hun understregede ordets betydning. – Podkreśliła znaczenie tego słowa
- Han kaster bolden under nettet. – Rzuca piłkę pod siatkę
- Hun underkaster sagen en undersøgelse. – Poddaje sprawę badaniu
- Jeg kan nå op til loftet. – Mogę sięgnąć sufitu
- De har opnået store resultater. – Osiągnęli świetne wyniki
Ogólnie rzecz biorąc, forma niezłożona jest używana w bardziej nieformalnym języku, zarówno pisanym, jak i mówionym, podczas gdy forma złożona jest używana głównie w bardziej formalnym, oficjalnym lub uroczystym języku. Spójrz na poniższe przykłady:
- Han lagde pakken ned på bordet. – Położyła pakunek na stole.
- Hun nedlagde en krans på graven. – Położyła wieniec na grobie.
A jeśli nadal jesteś głodny wiedzy o języku duńskim, koniecznie zapisz się na nasz kurs indywidualny KLIK! lub grupowy KLIK! Nasi lektorzy przećwiczą z Tobą zarówno czasowniki złożone, jak i poszerzą Twoje słownictwo o pozostałe obszary tematyczne i chętnie pokonwersują z Tobą, w języku duńskim oczywiście!
Jeszcze więcej o duńskiej kulturze, słownictwie i gramatyce znajdziesz także na naszej grupie na facebooku i innych wpisach na blogu.
Aby zawsze być na bieżąco zapraszamy też na naszego instagrama.
