Szyk prosty zdania w języku duńskim
Szyk prosty zdania w języku duńskim jest bardzo istotny, ponieważ każda część zdania musi stać w odpowiednim miejscu. Dlatego bardzo ważne jest opanowanie poszczególnych zasad, o których przeczytasz właśnie w tym wpisie.
Na początek zaprezentujemy tabelę, która ułatwi umiejscowienie poszczególnych części zdania w odpowiedniej kolejności. W dalszej części wpisu wytłumaczymy każdy element.
| forfelt | centralfelt | slutfelt | ||||
| F | v | n | a | V | N | A |
Zaczynamy od F (części początkowej), w której zwykle znajduje się podmiot.
Następnie przechodzimy do części centralnej, w której mamy kolejno: v (czasownik), n (podmiot, jeśli w F występuje np. okolicznik czasu – wówczas potrzebna jest inwersja), a (przysłówek centralny).
Część końcowa składa się z V (drugiej części orzeczenia), N (dopełnienia) oraz A (okolicznika miejsca oraz czasu).
Przysłówki centralne
Czym właściwie są? Są to takie słówka jak:
- ikke – przeczenie
- også – też
- kun – tylko
- altid – zawsze
- aldrig – nigdy
- gerne – chętnie
Zajmują one trzecie miejsce w zdaniu, tj. znajdują się po pierwszym czasowniku:
- Jeg kan også tale dansk. – Też umiem mówić po duńsku.
- Hun taler kun engelsk. – Ona mówi tylko po angielsku.
- Jeg savner ikke mit hjemland. – Nie tęsknię za swoim krajem.
Przysłówki centralne i ich położenie są bardzo ważne w języku duńskim, ponieważ w zdaniach podrzędnych będą występowały przed czasownikiem. Ale dzisiejszy wpis dotyczy szyku prostego zdania, więc na razie zdań podrzędnych nie rozwijamy.
Inwersja
Gdy zaczynamy zdanie od innej części zdania niż podmiot, tj. wykonawca czynności, następuje inwersja: czasownik jest ZAWSZE jako drugi. Podmiot przesuwa się wówczas na trzecie miejsce: zaraz po pierwszym czasowniku.
Elementy, od których możemy rozpocząć zdanie, to np. dzień tygodnia, pora dnia, określenia czasu, lub opowiadanie następujących po sobie czynności, czyli:
- Najpierw (Først)
- Później (Bagefter)
- Na koniec (Til sidst)
Przykłady inwersji:
- På mandag skal jeg på arbejde. – W poniedziałek idę do pracy
- I weekenden holder jeg fest. – W weekend urządzam przyjęcie
- På fredag besøger jeg venner. – W piątek odwiedzam przyjaciół
- Først går jeg i skole. Bagefter kommer jeg hjem. Til sidst skal jeg i byen. – Najpierw idę do szkoły. Później wracam do domu. Na koniec wychodzę na miasto.
Orzeczenie złożone
W przypadku orzeczenia złożonego, tzn. składającego się z dwóch czasowników, tak jak czasowniki modalne oraz czas førnutid, przysłówek centralny znajduje się po pierwszym czasowniku.
- Han har været i Danmark i 2 år nu. – On jest w Danii od dwóch lat. (okolicznik miejsca przed okolicznikiem czasu)
- Han vil gerne have en uddannelse i Danmark. – On chciałby mieć wykształcenie w Danii.
- Har han aldrig haft arbejde i Danmark? – Czy on nigdy nie miał pracy w Danii?
- Han vil også gerne have et job. – Chciałby również mieć pracę.
Spójniki, po których występuje szyk prosty zdania:
- og – i
- men – ale
- eller – lub
- for – ponieważ
- så – więc
Przykłady zdań:
- Han kan ikke hjælpe i dag, men han kan godt hjælpe en anden dag. – On nie może dzisiaj pomóc, ale może pomóc innego dnia.
- Hun er ikke rask, så hun kommer ikke. – Ona nie jest do końca zdrowa, więc nie przyjdzie.
- Han kan godt betale regningen, for han har lige fået løn. – Może zapłacić za rachunek, bo właśnie otrzymał wypłatę.
A na koniec polecamy ćwiczenia, które pomogą utrwalić szyk prosty zdania w języku duńskim. Nie jest on trudny do opanowania, więc po przeczytaniu wpisu na pewno sobie poradzisz!
