Tryb rozkazujący w języku szwedzkim

W tym tygodniu nadszedł czas na gramatykę, bierzemy na warsztat tryb rozkazujący. Czasowniki w języku szwedzkim dzielimy na 4 grupy (tak zwane grupy koniugacyjne). Warto wiedzieć, że tryb rozkazujący jest też nazywany tematem czasownika. W zależności od tego do jakiej grupy należy dany czasownik, jego tryb rozkazujący może wyglądać w następujący sposób.

1. Koniugacja 1 (czasowniki – ar)
   
   W tej grupie temat czasownika, a więc jego tryb rozkazujący jest jednocześnie bezokolicznikiem.
   W czasie teraźniejszym czasownik otrzymuje końcówkę – ar.
   
   att tala – bezokolicznik, mówić
   jag talar – czas teraźniejszy
   tala! – tryb rozkazujący (temat)
   
   att städa – bezokolicznik, sprzątać
   jag städar – czas teraźniejszy
   städa! – tryb rozkazujący (temat)
   
   
2. Koniugacja 2 (czasowniki – er)
   
   W przypadku tej grupy tryb rozkazujący (temat) nie jest jednocześnie bezokolicznikiem czasownika.
   W czasie teraźniejszym czasownik ma końcówkę – er.
   
   att stänga – zamykać
   jag stänger – czas teraźniejszy
   stäng! – tryb rozkazujący (temat)
   
   att köpa – kupować
   jag köper – czas teraźniejszy
   köp! – tryb rozkazujący (temat)
   
   Można więc łatwo zauważyć, że tryb rozkazujący otrzymamy odcinając końcówkę -er od formy czasownika w czasie teraźniejszym.
   
   Warto też wspomnieć o takich czasownikach jak na przykład czasownik att köra – prowadzić auto. W czasie teraźniejszym czasownik ma formę – kör, nie dodajemy więc żadnej końcówki, tylko ucinamy końcówkę – a. Forma kör będzie jednocześnie formą trybu rozkazującego.
   
   att köra
   jag kör – czas teraźniejszy
   kör! – tryb rozkazujący (temat)
   
   att göra – robić
   jag gör – czas teraźniejszy
   gör! – tryb rozkazujący (temat)
   
   Przy okazji tej grupy warto też wspomnieć, że dzieli się ona na dwie podgrupy (a, b) w zależności od tego czy temat kończy się na spółgłoskę dźwięczną czy bezdźwięczną. Nie jest to jednak potrzebne przy tworzeniu trybu rozkazującego, przyda się dopiero przy stworzeniu form czasownika w czasach przeszłych.
   
   
3. Koniugacja 3
   
   W tej grupie znajdują się czasowniki tak zwane kortverb czyli po prostu krótkie (kort – krótki). Tryb rozkazujący (temat) jest jednocześnie bezokolicznikiem, a w czasie teraźniejszym czasownik otrzymuje końcówkę – r.
   
   att sy – szyć
   jag syr – czas teraźniejszy
   sy! – tryb rozkazujący (temat)
   
   att bo – mieszkać
   jag bor – tryb rozkazujący
   bo! – tryb rozkazujący (temat)
   
   
4. Koniugacja 4
   
   To czasowniki, które posiadają nieregularne formy czasu przeszłego. W czasie teraźniejszym dostają końcówkę – er, a tryb rozkazujący nie pokrywa się z bezokolicznikiem.
   
   att skriva – pisać
   jag skriver – czas teraźniejszy
   skriv – tryb rozkazujący (temat)
   
   att springa – biegać
   jag springer – czas teraźniejszy
   spring! – tryb rozkazujący (temat)
   
   W grupie czasowników nieregularnych mogą być też takie, które kończą się na inną samogłoskę niż – a. W takim wypadku tryb rozkazujący pokrywa się z bezokolicznikiem, a formę czasu teraźniejszego tworzymy przez dodanie końcówki – r.
   
   att gå – iść
   jag går – czas teraźniejszy
   gå! – tryb rozkazujący (temat)
   
   att se – widzieć
   jag ser – czas teraźniejszy
   se! – tryb rozkazujący (temat)
   
   Jak grzecznie zapytać o coś po szwedzku?
   
   Trybu rozkazującego możemy użyć, aby kogoś o coś poprosić np. Stäng fönstret! – Zamknij okno! Nie jest to jednak najgrzeczniejszy sposób na wyrażenie swojej prośby.
   
   Możemy dodać na przykład dodać słówko tack – dziękuję. Zdanie Stäng fönstret, tack. będzie już brzmiało lepiej, ale po szwedzku jesteśmy w stanie wyrazić to jeszcze grzeczniej.
   
   Możemy w tym miejscu użyć czasownika modalnego att kunna (móc, umieć, potrafić). Zdanie brzmiałoby wtedy Kan du stänga fönstret? – Czy możesz zamknąć okno?
   
   Można użyć też innego czasownika modalnego tzn. czasownika att få (mieć pozwolenie). Gdy użyjemy tego czasownika i powiemy na przykład Får jag stänga fönstret? – Czy mogę/czy mam pozwolenie/czy wolno mi otworzyć okno?, otrzymamy bardzo grzeczne pytanie.
   
   Czasami można zobaczyć, że Szwedzi dodają w takich zdaniach słówko kanske (być może, może). Zdanie Kan du kanske stänga fönstret? – Czy być może możesz otworzyć okno? będzie jeszcze bardziej stonowane i zachowawcze.
   
   Asia Kozik