Garść podstawowych informacji na temat języka duńskiego
Zastanawiasz się nad rozpoczęciem swojej przygody z językiem duńskim, ale nie wiesz od czego zacząć? Celem tego wpisu jest wprowadzenie Cię w podstawy języka duńskiego i zgromadzenie źródeł przydatnych do nauki języka duńskiego.
Kilka faktów o języku
Język duński należy do grupy języków północnogermańskich. Oprócz Danii, jest on używany jako język urzędowy na Grenlandii i Wyspach Owczych. Oficjalnie uznany jest standardowy wariant języka pisanego czyli rigsdansk lub inaczej rigsmål, wzorowany na dialekcie zelandzkim. Oprócz zelandzkiego wyróżnia się też inne dialekty m.in. fioński i jutlandzki, jednak są one uznawane za niszowe.
Mapa dialektów
Alfabet
Alfabet duński ma 29 liter i nie różni się zbytnio od innych alfabetów europejskich, dodane są do niego jednak trzy charakterystyczne litery: Æ/æ, Ø/ø oraz Å/å (ta ostatnia zapisywana wcześniej jako Aa/aa; taka pisownia pozostała w przypadku niektórych nazw własnych). Wyrazy zaczynające się na te litery znajdują się na końcu słowników.
Poniżej alfabet duński i jego uproszczona wymowa:
Film z wymową alfabetu: https://youtu.be/uBuI9XEQLeU
Zaimki osobowe
W języku duńskim w formie mianownika mamy następujące zaimki osobowe:
Zaimki han i hun odnoszą się do ludzi, natomiast den i det do zwierząt, przedmiotów i zjawisk. De odnosi się zarówno do ludzi, zwierząt i przedmiotów w liczbie mnogiej.
*Zaimek De pisany wielką literą jest formą grzecznościową, którą tłumaczymy jako Pan/Pani/Państwo. Forma ta jest jednak rzadko używana.
Rodzajniki
Przed każdym duńskim rzeczownikiem stawiamy rodzajnik. Istnieją dwa rodzaje dla liczby pojedynczej: nienijaki (utrum) – en i nijaki (neutrum) – et. W liczbie mnogiej nie ma podziału na rodzaje. Rodzaje poszczególnych rzeczowników w języku polskim i duńskim nie zawsze się pokrywają, dlatego podczas nauki nowych rzeczowników warto uczyć się od razu również ich rodzajników.
Odmiana czasowników
Czasownikiem w bezokoliczniku występuje z at np. at hedde (nazywać się), at spise (jeść), at bo (mieszkać).
Tworząc formę osobową czasownika usuwamy at i do tematu bezokolicznika dodajemy końcówkę -r np. hedder, spiser, bor. Od tej zasady występują jednak wyjątki np. at være (być) -> er, at have (mieć) -> har, at gøre (robić) – gør, at synes (myśleć) – synes.
Dla każdej osoby czasownik ma taką samą formę:
Jeg spiser. Ja jem. Du spiser. Ty jesz. Han/hun/den/det spiser. On/ona/ono je. Vi spiser. My jemy. I spiser. Wy jecie. De spiser. Oni/one jedzą.
Czasowniki dzielimy na słabe i mocne, w zależności od tego jak odmieniają się one przez czasy. Słabe czasowniki dzielą się na dwie grupy. W pierwszej grupie czas przeszły tworzy się poprzez dodanie końcówki -de lub -ede do bezokolicznika. Druga grupa czasowników tworzy czas przeszły poprzez dodanie końcówki -te. Czasowniki mocne odmieniają się nieregularnie.
Poniżej tabela z odmianą przykładowych czasowników:
Wymowa
Duński jest jednym z tych języków, gdzie bardzo ważna jest prawidłowa wymowa. Błędne wymówienie wyrazu może doprowadzić do nieporozumień podczas rozmowy z rodzimymi użytkownikami języka. Pomocne w nauce prawidłowej wymowy jest odsłuchiwanie dialogów, utworów lub oglądanie filmów po duńsku.
Najważniejsze zasady wymowy niektórych liter i dwugłosek duńskich
- å (lub aa) – wymawia się podobnie jak polskie o, jednak jest bardziej otwarte
- æ – wymowa zbliżona do polskiego e
- ø – wymowa jak zaokrąglone y
- y – wymowa zbliżona do wysokiego u
- aj, ej, øj – wymawia się jak aj, aj, oj
- ig – w złożeniach: mig, dig, sig wymawia się jak aj
- og – przed l, p oraz na końcu wyrazu ma wymowę zbliżoną do öj
- egn, ogn – wymawia się jak a-in, o-in
- c – w wyrazach obcego pochodzenia przed e, i , y, æ, c wymawia się jak s, przed a, o, u oraz na końcu wyrazu – jak k
- ch – wymowa zbliżona do polskiego ś, w wyrazie Christian wymawia się jak k
- d – miękkie d i wymowa zbliżona do l
- g – na początku wyrazu lub sylaby wymawia się jak polskie g, na końcu wyrazu po samogłosce lub przed e czyta się jak j, po i oraz y – nieme
- h – wymawia się jak polskie h, ale przed j oraz v – zawsze nieme
- v – jak polskie w, może też być wymawiane jako ł
- tj – wymawia się podobnie jak polskie ć
Strona na której można posłuchać wymowy poszczególnych głosek w przykładowych wyrazach: http://www.dunski.slowka.pl/artykuly,dunski-wymowa,m,1707.html
Charakterystyczną cechą języka duńskiego jest również stød, czyli zjawisko fonetyczne powstające przy zwarciu krtaniowym. Brzmi to mniej więcej tak, jakby rozmówca “zaciął się” w połowie wyrazu. Jest to ważne, gdyż niektóre wyrazy różnią się między sobą jedynie występowaniem lub brakiem stød. Poniżej link do anglojęzycznego filmiku, który może być pomocny w zrozumieniu tego zjawiska:
https://www.youtube.com/watch?v=5Jsf-VIaQoc
O wymowie wspominamy również często w naszej sobotniej relacji na instagramie w ramach cyklu duńska sobota z Martyną: https://www.instagram.com/mester_poznan/
Przydatne strony
- Słownik języka duńskiego
- Słownik polsko-duński
- Słownik obrazkowy
- Loecsen strona pomagająca przyswoić podstawowe zwroty i słownictwo z możliwością ich odsłuchania
- Goethe-Verlag strona z posegregowanymi tematycznie zwrotami i przykładami zdań, oraz plikami dźwiękowymi
- Zduńskie blog, zawierający ciekawe wpisy na temat zarówno języka, jak i kultury Danii
- dr.dk strona na której można znaleźć artykuły, programy telewizyjne i podcasty w języku duńskim
- Learn Danish with DanishClass101.com anglojęzyczny kanał na youtube, gdzie znajdziesz m.in. ćwiczenia na rozumienie ze słuchu
Zapraszamy również do facebookowej grupy Mestera oraz na fanpage, gdzie codziennie pojawiają się nowe, przydatne materiały. O nietypowości języka duńskiego rozmawiamy także na naszym kanale na youtube.
Autorem wpisu jest Natalia Szymańska.
