Znaki interpunkcyjne w języku duńskim
Znaki interpunkcyjne w duńskim, tak samo jak w polskim, mogą przysporzyć wielu kłopotów. W pierwszej części dokładniej opowiem o zasadach dotyczących stawiania kropki, przecinka i łącznika. We fragmencie poświęconym przecinkowi, opowiem również o zaskakująco burzliwej historii tego znaku w Danii. W drugiej części za to wymienię nazwy różnych innych znaków interpunkcyjnych i typograficznych w języku duńskim.
kropka – et punktum ( . )
Kropki w języku duńskim używamy na końcu zdania oznajmującego, np. Jeg hedder Jonas. – “Nazywam się Jonas.” oraz przy większości skrótów, np.:
- bl.a. (blandt andet) – m.in. (między innymi)
- f.eks. (for eksempel) – np. (na przykład)
- osv. (og så videre) – itd. (i tak dalej)
Istnieją jednak wyjątki, gdzie nie stawiamy kropki po skrócie. Najpowszechniejszym przykładem takiej sytuacji jest fx (skrót od for eksempel, którego można używać wymiennie z f.eks.).
Ponadto nie stawiamy kropki po skrótach oznaczających jednostki miar, np.: Banegården ligger 500 m væk fra hotellet. – Stacja kolejowa jest oddalona o 500 m od hotelu.
Innymi przykładami skrótów bez kropki mogą być: bh (od brystholder – biustonosz), pc (od ang. portable computer), tv (od television), NATO, USA itd.
przecinek – et komma ( , )
Pojawiam się i znikam – współczesna historia duńskiego przecinka
Przecinek, ta mała, niewinna kreseczka, przeszła (i nadal przechodzi) przez ciągłe turbulencje w języku duńskim. Niech najlepszym wyznacznikiem chaosu, który panuje na tym polu, będzie fakt, że w Danii wiele osób zapisuje się na płatne kursy stawiania przecinków.
A dlaczego tak jest? Problem polega na tym, że obecnie w Danii panują różne zasady (kommasystemer), dotyczące tego, gdzie powinien się znaleźć przecinek.
W odnalezieniu się w tym miszmaszu nie pomógł Dansk Sprognævn (odpowiednik naszej Rady Języka Polskiego). W latach 90′ grupie duńskich językoznawców zamarzyło się wprowadzić nowe reguły dotyczące stawiania przecinków (albo raczej niestawiania, bo wedle nowego wzorca przecinki utraciło wiele zdań typowych dla języka duńskiego). Marzenie zostało przekute w rzeczywistość i od 96′ do 04′ nyt komma obowiązywała jako jedyna słuszna norma.
Nyt komma, czyli nowy przecinek – tak właśnie Dansk Sprognævn nazwał swój wynalazek. Brzmi dumnie – wkraczamy w nową erę!
Intencje były dobre. Nyt komma miała uprościć życie przeciętnemu Duńczykowi i może dla jakiejś grupy obywateli rzeczywiście stała się ona ułatwieniem, lecz na pewno nie dla wszystkich, gdyż znalazło się także liczne grono osób, które na tę nowinkę zaczęło patrzeć nieprzychylnym okiem. W 2004 w wyniku politycznej presji formalnie zniesiono nyt komma, ale Dansk Sprognævn nadal bronił swojego ukochanego dzieciątka i opisywał nyt komma jako “zalecaną normę”, tym samym odradzając użycie traditionelt komma (“tradycyjnego przecinka”). Dopiero niedawno Dansk Sprognævn ostatecznie wywiesił białą flagę i ogłosił, że nyt komma od 2024 nie będzie już określana jako “zalecana” i będzie na równi z traditionelt komma.
Nyt komma coraz bardziej słabnie i można sobie zadać pytanie, czy w przyszłości będzie w ogóle istnieć – Venstre, jedna z partii politycznych będących obecnie u władzy, chce jej zniesienia i uznania traditionelt komma jako jedynej prawidłowej, gdyż ich zdaniem nyt komma wprowadza zbyt dużo zamieszania, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży uczących się zasad interpunkcji.
Wciąż jednak nyt komma wydaje się sensowniejsza niż pausekomma, która do 96′, obok traditionelt komma, była oficjalną normą stawiania przecinków i opierała się na zasadzie, że przecinek powinno stawiać się tam, gdzie podczas mówienia w naturalny sposób następuje pauza. Musicie, zatem, przyznać, że, pole, do, interpretacji, jest, w, tym, przypadku, dosyć, szerokie.
No dobra… to jakie są te zasady stawiania przecinka?
A. Przecinek stawiamy między dwoma zdaniami współrzędnymi, np.:
Jens spiser morgenmad kl. syv, og Sven spiser morgenmad kl. otte. – Jens je śniadanie o godz. siódmej, a Sven je śniadanie o godz. ósmej.
Jeg skal nok komme, men jeg ved ikke hvornår. – Na pewno przyjdę, ale nie wiem o której.
B. Przecinek stawiamy przed zdaniem podrzędnym (startkomma obecna przy normie traditionelt komma) albo po nim (slutkomma obecna przy normie nyt komma).
Bardziej intuicyjna dla polskich użytkowników będzie startkomma, bo przy niej zasady stawiania przecinków stają się praktycznie identyczne jak w języku polskim. Zobaczmy na przykładzie takiego zdania: Mężczyzna, który teraz do nas idzie, jest popularnym piosenkarzem.
Startkomma – Manden, der kommer til os nu, er populær sanger. – tutaj przecinek stawiamy między Manden i der oraz przed czasownikiem er, czyli jest tak samo jak w j. polskim.
Slutkomma – Manden der kommer til os nu, er populær sanger. – w tym przypadku nie mamy przecinka między Manden i der, a dopiero na końcu zdania podrzędnego, przed drugim czasownikiem.
Koniec końców najważniejszym jest jednak to, żeby wybrać sobie jeden system i stosować się regularnie do jego zasad.
C. Przecinek stawiamy wtedy, gdy wymieniamy coś jeden po drugim, np.:
Hun har købt mælk, kød, brød og cigaretter – Ona kupiła mleko, mięso, chleb i papierosy.
D. Przecinek stawiamy wtedy, gdy mamy do czynienia z wszelkiego rodzaju wtrąceniami, np.:
Mads Mikkelsen, den mest kendte danske skuespiller i verden, er otteoghalvtreds år gammel. – Mads Mikkelsen, najbardziej znany duński aktor na świecie, ma pięćdziesiąt osiem lat.
łącznik – bindestreg ( – )
Łącznik w języku duńskim używany jest w różnych przydatnych kontekstach, które zdecydowanie warto poznać:
- w sytuacji, gdy wymieniamy wyrazy, posiadające jakiś wspólny element, a nie chcemy go powtarzać, np. Mattias Tesfaye er børne- og undervisningsminister (teoretycznie można by powiedzieć Mattias Tesfaye er børneminister og undervisnigsminister) – Mattias Tesfaye jest ministrem ds. dzieci i edukacji.
- w sytuacji, gdy jakaś grupa wyrazów albo skrót łączy się z jeszcze jednym wyrazem, np.: Anders And-blad – gazetka Kaczora Donalda, ovn-pommes frites – frytki do piekarnika, DSB-tog – pociąg DSB
- kiedy wyraz łączy się z liczbami, np.: 1900-tallet – XX wiek, 15-årig – piętnastoletni.
Inne znaki interpunkcyjne i typograficzne w języku duńskim:
znak zapytania – spørgsmålstegn ( ? )
wykrzyknik – udråbstegn ( ! )
myślnik – tankestreg ( – )
nawias – parentes ( ( ) ), ( [ ] ), ( { } ), (〈 〉)
dwukropek – kolon ( : )
spójnik – semikolon ( ; )
cudzysłów – anførselstegn, citationstegn, (pot. gåseøjne, dosłownie “gęsie oczy”) – w języku duńskim występują następujące formy pisania cudzysłowu, z czego pierwsza forma jest najpowszechniejsza: ( “ ” ), ( ‘ ’ ), (» «)
wielokropek – udeladelsesprikker ( … )
apostrof – apostrof ( ‘ ) ( ’ )
ukośnik – skråstreg ( / ) ( \ )
et – et-tegn, og-tegn ( & )
małpa – snabel-a, dosłownie “a z trąbą” ( @ )
znak mniejszości i znak większości – mindre end-tegn og større end-tegn ( < ) ( > )
kratka, hasztag – nummertegn, hashtag ( # )
znak równości – lighedstegn ( = )
podkreślnik – understreg, underscore ( _ )
asterysk, gwiazdka – asterisk ( * )
symbol stopnia – gradtegn ( ° )